Sehiv Secdesi
Sehiv Secdesi Yapılması Gereken Durumlar:
1) Rüknün tekrarı: Namazın rükünlerinden birini tekrar etmek veya bir rüknütehîr etmek, meselâ bir rek’atta iki defa rükû veya üç defa secde yapmak durumunda, namaz kılan kişi ister imâm ister münferit olsun, sehiv secdesi gerekir. Birinci ve ikinci rek’atlarda Fâtihâ’nın arka arkaya tekrar okunması, rükû da veya secdede veya teşehhüt yerinde kıraat edilmesi yani Kur’ân okunması da böyledir. Namazın bir rek’atında farz olan kıraat sehven terkedilip rükû a gidilse ve rükû da hatırlansa, kıyâma dönülüp tekrar kıraat yapılır ve tekrar rükû a gidilir. Ancak bu durumda bir rek’atta iki rükû yapıldığı için sehiv secdesi gerekir.
2) Takdîm ve te’hîr: Namazın rükünlerinden birinin takdîm veya te’hîr edilmesi sehiv secdesini gerektirir. Meselâ kıraatten önce rükû etmek veya oturacağı yerde kıyâm etmek veya kıyâm edeceği yerde oturmak veya rükû yerinde secde etmek veya secde edecek yerde rükû etmek, kısaca bir fiili başka bir fiilin yerinde yapmak durumunda, namaz kılan kişi ister imâm ister münferit olsun, sehiv secdesi gerekir. Unutulan secdenin sonradan hatırlanarak yapılması hâlinde de bu te’hîri telâfi için sehiv secdesi yapılır.
3) Ara verme: Bu genelde namaz içinde uzunca bir süre tereddüt ve düşünme şeklinde olur. Uzunca bir müddet düşünme veya düşünmenin uzaması, ortalama olarak bir rükün edâ edilecek kadar sürenin, bir rükün veya bir vâcibi edâ etmeksizin, bir şey yapmaksızın geçirilmesi demektir. Bu uzunca düşünme, namaz kılan kişiyi bir rüknüveya bir vâcibi yerinde edâdan alıkoyduğu için sehiv secdesi gerekir. Bir rüknün edâ edildiği sıradaki düşünme ise sehiv secdesini gerektirmez.
Namaz kılan kişi kıyâmda iftitâh tekbîrini aldığında şüphe etse, “uzunca bir müddet” düşündükten sonra, iftitâh tekbîrini almış olduğunu hatırlasa veya “Tekbîr almadım” diye yeniden tekbîr aldıktan sonra başlangıçta tekbîr almış olduğunu hatırlasa sehiv secdesi gerekir.
Fâtihâ’dan sonra ne okuyacağını düşünürken, namazın bir rüknünüedâ edecek miktarda sükû t etmiş olsa, sehiv secdesi yapar.
Üç rek’at mı dört rek’at mı kılındığında tereddüt edilerek düşünülse veya Fâtihâ okunduktan sonra hangi sûrenin okunulacağı düşünülse, yine sehiv secdesi gerekir. Çünkübu durumlarda düşünmenin uzaması sebebiyle vâcip te’hîr edilmiş olmaktadır.
4) Kıraat eksikliği veya fazlalığı: Bir kimse Fâtihâ sûresini hiç okumasa veya büyük bir kısmını okumasa, ya da Fâtihâ’dan sonra sûre koşmasa sehiv secdesi gerekir.
Fâtihâ’yı okuyup, arkasından başka bir sûre okumadan Fâtihâ’yı ikinci kez okuyacak olsa, sehiv secdesi yapmalıdır. Fakat Fâtihâ’yı sûreden sonra ikinci kez okusa, sahîh görüşe göre sehiv secdesi gerekmez. Fâtihâ’yı son iki rek’atta iki kere okuması durumunda da ittifakla sehiv secdesi gerekmez.
Bir kimse, dört rek’at farzın ilk iki rek’atında bir şey okumasa, sonra bunu hatırlasa, son iki rek’atta hem Fâtihâ okur, hem sûre koşar ve selâmdan sonra sehiv secdesi yapar.
Bir kimse birinci veya ikinci rek’atta Fâtihâ’nın devamında sûre okumasa, rükû da iken veya rükû dan başını kaldırdıktan sonra secdeden önce bunu hatırlarsa, kıyâma avdet eder, yani ayağa kalkar ve sûreyi okur, sonra tekrar rükû eder. Namazın sonunda da sehiv secdesi yapar. Kıyâma dönüp kıraat ettikten sonra rükû u yeniden yapmazsa namazı bozulur. Çünküsûre okumakla, önce yaptığı rükû iptal edilmiş olur.
Dört veya üç rek’atlı farzların ilk iki rek’atında Fâtihâ’dan sonra birer sûre okunmamışsa, bu sûre üçüncüve dördüncürek’atlarda Fâtihâ’dan sonra eklenir. Eğer bu namaz cemaatle kılınan bir akşam veya yatsı namazı ise, üçüncü ve dördüncürek’atlarda hem Fâtihâ ve hem de eklenecek sûre açıktan okunur. Fâtihâ’nın değil de sadece sûrenin açıktan okunacağını söyleyen de vardır. Ebû Yûsuf’a göre ikisi de gizli okunur. Çünküson rek’atlarda gizli okumak sünnettir. Ebû Yûsuf’tan diğer rivâyete göre ise, yeri geçtiği için artık bu sûre hiç okunmaz. Hangi görüş alınırsa alınsın hepsine göre de sehiv secdesi yapmak gerekir.
Namazda Fâtihâ’dan önce sehven başka bir sûre okunsa, Fâtihâ okunup ardından sûre yeniden okunur, namazın sonunda sehiv secdesi yapılır. Bu tertîp noksanı rükû hâlinde bile hatırlansa, doğrulup sırasınca yeniden okunmalıdır. Bu şekildeki bir yanılma pek nâdir vukû bulduğu için, az veya çok olmasına bakılmaz, Fâtihâ’dan önce bir tek harf bile okunsa, yeni baştan okuyup sehiv secdesi yapılır.
Bir kimse Fâtihâ okuyup okumadığında tereddüt etse, henüz başka bir sûre okumamışsa Fâtihâ’yı okur. Fakat başka bir sûre okumuşsa artık Fâtihâ’yı okumaz. Çünküsûrenin Fâtihâ’dan önce okunmuş olma ihtimali daha ağır basar. Bununla birlikte kendisinin bu hususta ağır basan bir kanaati varsa, o kanaatine göre davranmalıdır.
Bir kimse vitirde Kunut duâsını okumadığını rükû dan sonra anlasa, secdeden önce veya sonra olması farketmez, dönüp Kunut duâsı okumaz; namazın sonunda sehiv secdesi yapar. Kunut okumadığını rükû esnasında hatırlasa sahîh olan rivâyete göre dönüp Kunut okuması gerekmez. İster dönüp Kunut okusun, isterse dönmeyip namazına devam etsin, sehiv secdesi gerekir.
Kunut tekbîrinin terkinden dolayı sehiv secdesi gerekip gerekmediği konusunda imâmlardan rivâyet olmadığı için kimi âlimler Kunut tekbîrinin terkedilmesi durumunda sehiv secdesi gerekmediğini, kimileri de bayram namazına kıyasla sehiv secdesi gerekeceğini söylemişlerdir.
Vitir kılan kimse, üçüncü rek’atta Fâtihâ ve sûre okumadan Kunut okuyup rükû a varsa ve Fâtihâ ile sûre okumadığını bu esnada hatırlasa kıyâma dönerek Fâtihâ ve sûre okur.
Kıyâmda iken Fatihâ’dan sonra ve sûreden önce teşehhüt okusa, vâcip olan zamm-ı sûreyi geciktirdiği için sehiv secdesi yapması gerekir.
Dört rek’at farzın son iki rek’atında Fatihâ’dan sonra sûre okusa, tercih edilen görüşe göre, sehiv secdesi gerekmez.
Farz namazların üçüncüve dördüncürek’atlarında kasten Fâtihâ veya başka bir sûre okumaksızın sükû t edilmesi, kötübir davranış (isâet) olmakla birlikte sehiv secdesini gerektirmez. Fakat farzın üçüncüve dördüncü rek’atında sehven sükû t edilmişse, Ebû Hanîfe’ye göre sehiv secdesi gerekir.
Münferit olarak namaz kılan kişinin açıktan veya gizliden okumasından dolayı, zâhir rivâyete göre sehiv secdesi gerekmez. Şu var ki gizli okunması gereken bir yerde meselâ öğle namazında kasten açıktan okursa isâet etmiş olur. Münferidin gündüz kılınan nâfile namazlarda açıktan okuması da mekrû htur.
5) Secde ve rükûda hata: Rükû ve secdeyi düzgün, yani ta’dîl-i erkâna uygun olarak yapmayan kişi, sehiv secdesi yapmalıdır. Rükû un ta’dîl edilmesi yani düzgün yapılmasının ölçüsü, rükû da uzuvları sâkin oluncaya değin durup geri doğrulup kalktığı vakitte uzuvları sâkin oluncaya değin durmaktır. Secdenin ta’dîl edilmesinin ölçüsüise, secdede uzuvları sâkin oluncaya değin durup geri başını kaldırdığı vakit uzuvları sâkin olunca oturup sonra ikinci secdeye varmaktır. Ta’dîl terkolunmakla sehiv secdesinin vâcip olacağı görüşü Kerhî’ye aittir. Cürcânî’ye göre ise sehiv secdesi lâzım olmaz. Ebû Yûsuf ve Şâfiî’ye göre ta’dîl-i erkânın farz olduğu, dolayısıyla terkedilmesi durumunda namazın fâsid olacağı da dikkate alınarak ta’dîl-i erkân konusunda titiz davranmalı, her bir rüknüdüzgün yapmaya ihtimâm göstermelidir.
Bir kimse birinci veya ikinci rek’atta bir secdeyi yapmadığını namazı tamamladığı sırada hatırlasa namazı fâsid olmaz, terkettiği secdeyi yapar, tertîbi terkettiği için sehiv secdesi yapar.
6) Ka’dede hata: Bir kimse ka’de-i â hîreyi unutup başka bir rek’atı kılmaya kalkarsa, secde etmediği müddetçe oturup sonra sehiv secdesi yapar, eğer secdeden sonra hatırlarsa, o kişinin farz diye kıldığı namaz nâfileye dönüşür.
Kişi farz namazda birinci oturuşu unutup kıyâma yönelse de sonra hatırlasa, eğer oturmaya yakın ise oturur. Bu durumda kimileri sehiv secdesi gerekir demişlerse de, sahîh görüşe göre bu durumda sehiv secdesi yapılmaz. Eğer kıyâma yakın ise, oturmayıp namazına devam eder ve vâcip olan birinci oturuşu terkettiği için namazın sonunda sehiv secdesi yapar. Eğer kişi tam ayağa kalktıktan sonra birinci oturuşu yapmadığını hatırlayıp geri oturacak olursa namazı fâsid olur. Çünkübu takdirde farz olan kıyâm bozulmuş, namazın tertîbi tamamen değiştirilmiş olur. Bu söylenenler, farz namaza göredir. Nâfile namazda ise, her hâlükârda oturmak gerekir. Meselâ herhangi bir sünnet namazda, ikinci rek’atın sonunda oturulup Tahiyyât okunmadığı üçüncü rek’atta hatırlanacak olursa, üçüncürek’atın secdesine varılmadığı sürece hemen oturulur. Namazın sonunda sehiv secdesi yapılır.
Bir kimse dört rek’at nâfileyi birinci oturuşu terkederek kılsa, namazı fâsid olmaz. Sehiv secdesi vâcip olur.
7) Tahiyyât’ı terk: Birinci veya ikinci oturuşta Tahiyyât okumak terkedilse sehiv secdesi lâzım olur. Çünküvâcibin terki söz konusudur.
Birinci oturuşta teşehhütten sonra “Allahümme salli alâ Muhammed” dense sehiv secdesi lâzım olur. Kimilerine göre de “ve alâ â l-i Muhammed” denmedikçe sehiv secdesi gerekmez. Ebû Hanîfe’ye göre ilk oturuşta teşehhüt üzerine bir harf dahî eklenecek olursa sehiv secdesi lâzım olur. Kimileri de, birinci oturuşta teşehhüt üzerine ziyâde, bir rükün edâ edecek miktar olmadıkça sehiv secdesi gerekmez, sahîh olan da budur demişlerdir.
Namazda Tahiyyât, salavât ve zikirlerin açıktan okunması sehiv secdesini gerektirmez.
Birinci oturuşta imâm teşehhüdütezce bitirip üçüncürek’ata kalkarsa, muktedî teşehhüdütamamlamadan imâma uymak için teşehhüdün bir kısmını terketmemeli; teşehhüdüokuyuncaya değin imâma uymayı geciktirmelidir. Birinci oturuşta teşehhüd tekrar okunsa, sehiv secdesi gerekir; son oturuşta teşehhüd ikinci kez okunsa sehiv secdesi gerekmez; üç dört defa okunacak olsa o vakit sehven uzunca bir süre beklenmiş olur ve sehiv secdesi vâcip hâle gelir.
8) Öğle namazının ilk oturuşunda namazı tamamladım zannıyla selâm verdikten sonra henüz iki rek’at kılmış olduğunu, geriye iki rek’at kaldığını anlayan kişi, kalkıp namazını tamamlar, sonra sehiv secdesi yapar.
Namazdan çıktım zannıyla bir kimse selâm vermeyi unutarak ka’deyi uzatsa, sonra namazdan henüz çıkmamış olduğunu anlasa hemen selâm verir ve sehiv secdesi yapar.
9) Sehiv secdesi yaparken, sehiv secdesi gerektirecek bir iş yapılsa teselsüle düşme ihtimaline binaen, artık ikinci bir sehiv secdesine gerek olmaz. Bu bakımdan bir kimse kaç kez yanılırsa yanılsın, kendisine vâcip olan sadece bir kez sehiv secdesi yapmaktır.
10) İmama sonradan yetişen kimse unutarak imâmla birlikte selâm verecek olsa sehiv secdesi gerekmez.
11) Sehiv secdesi yapması gereken kişi, bunu unutarak selâm verse, araya dünya kelâmı da girmeden sehiv secdesi yapması gerektiğini hatırlasa, mescidden çıkmadıkça ve söz söylemedikçe (biriyle konuşmadıkça) sehiv secdesi yapabilir.
12) Bir kimse öğle namazını “Üç rek’at mı yoksa dört rek’at mı kıldım?” diye kuşkulanırsa; eğer bu kuşku ilk kuşkusu ise namazı baştan kılar, bu kuşku ilk değilse biraz düşünür, kanaatine göre davranır. Namazı yeniden kılması gerekmez.
Meselâ, sabah namazını kılarken “Bir rek’at mı yoksa iki rek’at mı kıldım?” diye şüphe etse, biraz düşününce iki rek’at kıldığına kanaat getirirse oturur, selâm verir ve sehiv secdesi yapar. Bir rek’at kıldığına kanaat getirirse, bir rek’at daha kılar oturur selâm verir ve sehiv secdesi yapar. Bir mi iki mi kıldığ ına kanaat getiremeyip kararsız kalsa, az olan ihtimali esas alır, bir rek’at daha ilâve eder ve namazın sonunda sehiv secdesi yapar.
Dört rek’atlı bir namaza başlayan kimse, kıldığı rek’atın birinci rek’at mı, ikinci rek’at mı olduğunda kuşkuya düşüp, bir tarafı tercih edemezse, kendisini bir rek‘at kılmış sayar ve birinci sayılan rek‘atın ikinci ve üçüncüsayılan rek‘atın da dördüncürek‘at olma ihtimali bulunduğu için, her bir rek‘atın sonunda ihtiyâten teşehhüt miktarı oturur. Bu sûretle dört oturuş yapmış olur.
Bir kimse kıldığı rek‘atın ikinci mi yoksa üçüncümüolduğu hususunda kuşkuya düşse, sahîh görüşe göre, bu rek‘atın sonunda oturmaz. Bir tarafı tercih edemediği takdirde bunu ikinci rek‘at sayar, geri kalan rek‘atları tamamlar. Akşam namazı ile vitir namazının durumu farklıdır. Bu kuşku bunlardan birinde ortaya çıkarsa, oturmak gerekir. Çünkükuşku edilen rek‘atın üçüncü rek‘at olma ihtimali bulunmaktadır. Kuşku edilen rek‘atın ikinci rek‘at olma ihtimaline binâen de teşehhütten sonra bir rek‘at daha ilâve edilir. Bunların sonunda sehiv secdesi yapılır.
Dört rek‘atlı namazlarda, kılınmakta olan rek‘atın dördüncümübeşinci mi olduğunda ve sabah namazında, kılınan rek‘atın ikinci mi üçüncümüolduğ unda ve üç rek‘atlı namazlarda, kılınan rek‘atın üçüncümüdördüncümü olduğunda kuşku edilse, sonunda oturulur. Teşehhütten sonra kalkılır, bir rek‘at daha kılınır. Çünkübu rek‘atların fazla olma (yani beşinci, üçüncü, dördüncü olma) ihtimali vardır. İlâve edilen bir rek‘at ile fazla olan kısım nâfile olmuş olur. Sonunda sehiv secdesi yapılır. Bu hüküm, kuşkunun kılınmakta olan rek‘atın secdesinden önce olmasına göredir. Eğer bu kuşku, ilk secde yapıldıktan sonra doğmuşsa namaz ittifakla bâtıl olur. Çünkükuşku duyulan rek‘atın ziyâde olup farz olan son oturuşunun terkedilmiş olması muhtemeldir. İlk secde hâlinde ise İmam Muhammed‘e göre namaz bâtıl olmaz.
Namazı tamamladıktan sonra vâki olan kuşkuya itibar edilmez. Müminin hâli lehine yorumlanıp tamam kılmış olduğuna hükmedilir. Fakat zann-ı gâlibi, namazı eksik kıldığı yönünde ise bu takdirde iâde eder. İmam Muhammed‘e göre, teşehhüt okunduktan sonra vâki olan kuşkuya itibar edilmez.
13) Bir kimse “Öğle namazını kıldım mı kılmadım mı?” diye kuşku duysa, vakit içinde ise bu namazı kılmak lâzımdır, vakit çıktı ise bir şey gerekmez.
Rükû veya secde yapıp yapmadığında kuşku duyarsa, namaz içinde ise, kuşku duyduğu şeyi (rükû veya secde) tekrar eder, namazdan ayrıldıktan sonra ise bu kuşkuya itibar edilmez.
14) Mesbûk, yani cemaatle namaza sonradan katılan kimse imâm ile birlikte sehiv secdelerini yapar, isterse bu sehiv secdesini gerektiren iş, kendisinin uymasından önce gerçekleşmiş bulunsun.
Mesbûk, henüz imâm selâm vermeden ayağa kalkıp kıraatte hatta rükû da bulunduktan sonra imâm selâm verip sehiv secdesi yaparsa, Mesbûk bu secdelere iştirak eder. Bu ana kadar yapmış olduğu kıraat ve rükû u aradan kalkar, hiç yapılmamış gibi olur. İmamın selâm vermesinden sonra kalkar, eksik kalan rek‘atlarını tamamlar. Bununla birlikte Mesbûk, imâmın selâmını beklemeden ayağa kalktığında, imâm sehiv secdesi yaparsa, Mesbûk ona uymadığı takdirde namazı fâsid olmaz. Namazını tamamlayınca bu sehiv secdesini kendisi yapar. Ayrıca eğer Mesbûk secdeye vardıktan sonra imâm sehiv secdesi yapacak olsa, Mesbûk artık ona uyamaz, namazına devam eder ve namazın sonunda sehiv secdesini kendisi yapar.
Mesbûkun, imâmdan sonra kendi başına kılacağı rek‘atlardan birinde sehiv etmesi durumunda sehiv secdesi yapması gerekir. Daha önce imâmla birlikte sehiv secdesi yapmış olması bunu değiştirmez.
Mesbûk, imâm ile birlikte sehven selâm verse bundan dolayı sehiv secdesi yapması gerekmez. Fakat imâmın selâmından sonra selâm verecek olsa, sehiv secdesi gerekir. Çünkübirinci durumda muktedî, ikinci durumda ise münferittir. Muktedîye kendi sehvinden dolayı sehiv secdesi gerekmez.
15) Sehiv secdesi yapmakta olan veya sehiv secdesinin teşehhüdünde bulunan imâma uymak câ izdir. Bu durumda imâma uyan kişi cemaate yetişmiş sayılır. Aynı şekilde sehiv secdesinde namaz hâ li devam ediyor olduğu için meselâ kısalttığı bir namazda üzerine sehiv secdesi gereken yolcu, sehiv secdesini yaptıktan sonra ikâ mete niyet eylese, kıldığı namazı dörde tamamlar.
16) İmamla cemaat arasında ihtilâf olursa ve meselâ cemaat üç kıldın dese, imâm da dört kıldığını söylese; eğer imâmın dört kıldığına yakîni varsa, yani dört kıldığından eminse, cemaatin sözüne itibar edilmez. Eğer imâm dört kıldığ ından emin değilse, söz cemaatindir. İhtilâf cemaat arasında olursa, bazısı dört kıldı, bazısı üç kıldı derse, imâm hangi tarafta ise söz imâmındır, imâmla birlikte bir kişi dahî olsa… Ama imâm eğer namazı iâde etse, cemaat de iktidâ etse, yani imâmla birlikte namaza başlasalar, iktidâları sahîh olur. Zira eğer imâmın sözügerçek ise, sonra kıldıkları namaz nâfile olur ve cemaat imâma nâfilede uymuş olur. Eğer imâmın sözüyanlış ise kıldığı namaz, vakit namazı olur, farz olur.